Agnieszka Szwąder, specjalista Telefonicznego Centrum Pacjenta, dietetyk
Zaburzenia pracy przewodu pokarmowego dotykają coraz większej liczby osób. Według niektórych badań nawet 20–30 procent społeczności krajów wysokorozwiniętych boryka się z takimi objawami, jak: kurczowe bóle brzucha, wzdęcia, uczucie dyskomfortu, a także zaparcia i biegunki. Jak sobie z nimi radzić?
Po 70. roku życia obserwuje się nasilenie zaparć i biegunek. Dolegliwości brzuszne mogą być zaburzeniami czynnościowymi, często o podłożu psychologicznym (np. wrażliwość na sytuacje stresowe, niektóre składniki pokarmowe), jak również stanowić symptom choroby somatycznej (np. chorób zapalnych jelit, nowotworów), a także wynikać z wdrożonego leczenia (towarzyszą często leczeniu onkologicznemu). Ze względu na złożoność przyczyn zaburzeń jelitowych nie należy ich lekceważyć i trzeba zadbać o prawidłowe rozpoznanie ewentualnych schorzeń. Jednak już sama zmiana sposobu żywienia jest często wystarczającym sposobem na uwolnienie się od problemu nawracających zaparć czy biegunek.
Zaparcia
O zaparciu możemy mówić, jeżeli występuje obniżenie częstości wypróżnień poniżej trzech na tydzień albo zmiana konsystencji stolca (jest twardy, zbity). Zaparciom często towarzyszą również wzdęcia i bóle brzucha. Najczęstsze przyczyną występowania zaparć jest nieprawidłowy sposób żywienia i brak aktywności fizycznej. Aby chronić się przed nawracającymi zaparciami, warto przyjrzeć się swojej diecie. W profilaktyce i leczeniu zaparć podstawą diety jest zwiększenie spożycia włókna pokarmowego (błonnika) i odpowiednia ilość wypijanych płynów. Błonnik pokarmowy występuje w wielu produktach roślinnych. Znajduje się w zbożach, a więc jego dobrym źródłem są: pieczywo żytnie razowe, pszenne typu graham, kasze, otręby i płatki zbożowe. Obecny jest również w warzywach i owocach (marchew, buraki, pietruszka, dynia, papryka, jabłka, gruszki, oliwki, maliny) – w największej ilości w surowych lub suszonych. W okresie pooperacyjnym powinny być one spożywane wyłącznie w postaci gotowanej lub duszonej.
Dużą zawartością błonnika cechują się równie¿ warzywa kapustne i rośliny strączkowe (fasola, groch, soja), jednak ich spożycie przez osoby ze stomią nie jest wskazane ze względu na właściwości wzdymające. Należy również spożywać ok. 2 litrów płynów na dobę – najlepiej w postaci wody, którą częściowo można zastąpić świeżymi sokami czy herbatami owocowymi (w tym zawierającymi kwiat hibiskusa, który ułatwia wypróżnianie). Do codziennej diety poleca się również włączenie napojów mlecznych fermentowanych, czyli jogurtu naturalnego, kefiru, maślanki. Poprzez wpływ na naturalną florę bakteryjną jelit produkty te regulują pracę przewodu pokarmowego wpływając na rytm wypróżnień.
Aktywność fizyczna jest ważnym czynnikiem chroni¹cym przed powstawaniem zaparć. Ruch poprawia perystaltykę jelit i usprawnia ich funkcjonowanie. Jeśli stan zdrowia na to pozwala, warto zadbać o codzienny spacer lub inną aktywność, np. pływanie.
Biegunki
Klinicznie biegunką określa się zwiększoną częstość wypróżnień. U osób dorosłych rozpoznawana jest, jeśli ich liczba przekracza trzy na dobę, a stolec ma zmienioną konsystencję – płynną, półpłynną lub papkowatą. Taka sama definicja dotyczy osób z kolostomią. U pacjentów z ileostomią przyjmuje się nieco inne kryteria rozpoznania: znaczne zwiększenie dobowej objętości stolca oraz jego wodnista konsystencja. Jeśli objawy te utrzymują się do 10–14 dni, mówimy o biegunce ostrej, jeśli trwają dłużej, określa się ją jako przewlekłą. Biegunka ostra jest najczęściej wynikiem zakażenia wirusowego lub bakteryjnego, rzadziej pierwotniakowego.
U osób o obniżonej odporności (np. poddanych chemioterapii) przyczyną jej występowania są również zakażenia grzybicze. U osób ze stomią występuje często tzw. zespół krótkiego jelita. Z powodu znacznego skrócenia
przewodu pokarmowego występują biegunki związane z zaburzonym wchłanianiem i trawieniem. Szczególnie w pierwszym okresie po operacji, w czasie adaptacyjnym, ważne jest stosowanie odpowiedniej, urozmaiconej diety, a także uzupełnianie niedoborów składników odżywczych – witamin i minerałów. Leczenie ostrej biegunki opiera się głównie na wyrównaniu gospodarki wodno-elektrolitowej (podawanie odpowiedniej ilości płynów). Często objawy ustępują samoistnie po kilku dniach. Jednak przy ich nasileniu należy zgłosić się do lekarza, gdyż ostry nieżyt jelit może szybko prowadzić do odwodnienia. Podczas biegunki nale¿y natomiast ograniczyć spożycie produktów o wysokiej zawartości błonnika i cukrów prostych. Składniki te nasilają perystaltykę i fermentację jelitową, co sprzyja powstawaniu biegunek. Należy również unikać stosowania ostrych przypraw. Ważna jest odpowiednia diagnostyka przyczyn.
Zaparcia i biegunki to problem dotyczący coraz większej liczby osób, często wynikający z nieprawidłowego sposobu żywienia. Jednak dolegliwości te mogą być również symptomem poważnych schorzeń. Z tego powodu nie należy ich lekceważyć. Warto zadbać o odpowiednią diagnostykę przyczyn zaparć i biegunek. A to, o czym należy pamiętać, to modyfikacja diety, która będzie wspomagać proces leczenia, a nawet może przyczynić się do eliminacji dolegliwości brzusznych.
Co robić w przypadku biegunki ostrej lub przewlekłej?
Zarówno w przypadku biegunek ostrych, jak i przewlekłych warto wprowadzić modyfikacje dietetyczne i zwrócić szczególną uwagę na picie odpowiedniej ilości płynów. Aby uzupełnić niedobory elektrolitowe, można zastosować dostępne w aptekach preparaty nawadniające. Nie należy spożywać płynów o dużej zawartości cukrów (soki, napoje gazowane), gdyż mogą nasilać biegunkę.
Przy natężonych objawach zaleca się spożycie nawet 2,5–3 l płynów w ciągu 8–12 godzin. W przypadku biegunki lekkiej lub nawracającej warto jeść produkty zagęszczające treść jelitową: białe pieczywo, makarony i ryż (najlepiej w postaci kleiku), jabłka pieczone lub w postaci musu, banany, przetartą, gotowaną marchew, pietruszkę lub seler. Warto włączyć do diety kakao (przygotowane na wodzie) i mocną herbatę – zawierają substancje o działaniu przeciwbiegunkowym (tzw. garbniki). Owoce borówki czernicy, kora dębu, liść jeżyny czy kłącze pięciornika to surowce zielarskie określane jako przeciwbiegunkowe.
