Biegunki oraz zaparcia to problemy znane niemal wszystkim. Dokuczają także stomikom, znacząco wpływając na codzienne samopoczucie oraz komfort życia. Jeśli masz stomię, a problemy z wypróżnieniami to Twoja codzienność, ten artykuł jest właśnie dla Ciebie!
Maria Brzegowy, dietetyk kliniczny; w kręgu jej zainteresowań zawodowych znajduje się opieka żywieniowa nad pacjentami onkologicznymi, chorymi wymagającymi żywienia drogą dostępu sztucznego do przewodu pokarmowego oraz chorymi otyłymi, leczonymi chirurgicznie (chirurgia bariatryczna). Wykładowca, redaktor treści o charakterze dietetycznym oraz medycznym, edukator żywieniowy. W trakcie realizacji pracy doktorskiej.
1. Komu najczęściej dokucza biegunka i czy może być niebezpieczna?
Luźne wypróżnienia oraz nadmierne wydzielanie ze stomii to trudności, z jakimi zwykle zmagają się ileostomicy (tj. posiadacze stomii wyłonionej na jelicie cienkim). Problem ten może też dotyczyć kolostomików (stomia na
jelicie grubym) – na przykład w związku z nietolerancją wybranego składnika pożywienia (w tym laktozy, glutenu czy nadmiaru błonnika pokarmowego). Postępujące w czasie, nasilone wydzielanie ze stomii jest niestety sytuacją niebezpieczną. Wraz z treścią jelitową, Twój organizm traci cenne elektrolity, a także „energię i składniki pokarmowe”.
W konsekwencji może dojść do groźnego dla zdrowia, a nawet życia odwodnienia oraz niedożywienia.
2. Jak poradzić sobie z nadmiernym wydzielaniem ze stomii? Czym „zagęścić” treść jelitową?
Dietą rekomendowaną przez Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN), mającą na celu zmniejszenie częstości luźnych wypróżnień i zagęszczenie stolca jest dieta BRAT.
Jej fundamentem są:
B jak niedojrzałe banany (ang. banana) – im bardziej zielone, tym lepiej zapierają;
R jak ryż (ang. rice) – rozgotowany kleik, wafle ryżowe;
A jak jabłko (ang. apple) – gotowane, pieczone, mus;
T jak tosty (ang. tosts) – pieczywo lekko czerstwe, opieczone w tosterze, sucharki.
Działaniem zapierającym odznaczają się także:
– gotowane, chude mięso;
– gotowana marchewka;
– ziemniaki (całe albo tłuczone);
– gorzka czekolada;
– chrupki kukurydziane;
– kluski, kopytka, pierogi i inne dania mączne (ale nie polewane tłuszczem);
– jajka na twardo;
– mocna, czarna herbata;
– rzadki kisiel z siemienia lnianego.
UWAGA! W związku z ryzykiem odwodnienia, pamiętaj o wypijaniu przynajmniej 2-2,5 l płynów dziennie. Sięgnij także po tzw. doustne roztwory elektrolitów (typu orsalit).
3. A czego powinno się unikać, gdy dokucza biegunka?
W okresie nadmiernego wydzielania ze stomii powinieneś unikać:
– produktów i posiłków zimnych, wyjętych wprost z lodówki;
– laktozy (obecnej w mleku i jego przetworach); UWAGA: czasem mleczne przetwory fermentowane, takie jak naturalny jogurt czy kefir są dobrze tolerowane. Skonsultuj to ze specjalistą.
– ksylitolu (cukru brzozowego);
– surowych warzyw i owoców;
– pełnoziarnistych produktów zbożowych;
– nadmiaru tłuszczu – stosuj raczej niewielkie ilości np. oliwy extra vergine w postaci „na świeżo” dodanej wprost do potrawy;
– kawy;
– alkoholu.
4. „Nutridrinki” w diecie – czy mogą być powodem biegunki?
„Nutridrinki” to doustne suplementy pokarmowe (ONS, ang. oral nutritional supplements), czyli tzw. żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Są niezwykle przydatne w uzupełnianiu codziennej diety w potrzebne organizmowi składniki, ale niewłaściwie podane mogą stać się przyczyną kłopotów. Odżywki zaleca się pić wolno, małymi łykami, jedną przez minimum 30 minut. W przeciwnym razie mogą doprowadzić do nudności, bólów brzucha oraz do omawianych biegunek.
5. Komu najczęściej dokuczają zaparcia?
Jak już wcześniej wspomniano, uciążliwe zaparcia to zazwyczaj zmora kolostomików. Nie jest to jednak reguła i bywa, że na zatwardzenia skarżą się też „ileo”. Przyczyn może być wiele. Zaparcia pojawiają się zwłaszcza w okresie świeżo po operacji wyłonienia stomii, w związku ze zmianą anatomii przewodu pokarmowego. Mogą wystąpić także w dalszym okresie życia, na skutek nieprawidłowo zbilansowanej diety czy przyjmowanych leków.
6. Jak poradzić sobie z zaparciami?
To, w jaki sposób będziesz radzić sobie z zaparciami, zależy od Twojego ogólnego stanu zdrowotnego, chorób współtowarzyszących i indywidualnej tolerancji. Jeśli oprócz kłopotów z wypróżnieniem nic innego Ci nie dolega – prawdopodobnie sprawdzi się u Ciebie klasyczna dieta bogatoresztkowa (czyli o wysokim udziale błonnika pokarmowego). Jeśli jednak, z jakiegoś powodu musisz uważać na surowe owoce, warzywa czy pełnoziarniste produkty zbożowe (np. w związku z niedawno przebytą operacją w obrębie przewodu pokarmowego), będziesz musiał skorzystać z porad wskazanych w diecie łatwostrawnej.
7. Czy istnieją jakieś uniwersalne zasady dla obydwu grup osób zmagających się z zaparciami?
Tak. Zalecenia wspólne dla obydwu schematów żywieniowych obejmują następujące reguły:
– dbałość o prawidłowe nawodnienie – wypijaj przynajmniej 2-2,5 litrów czystych, niesłodzonych płynów dziennie (najlepiej wody);
– spożywanie posiłków w regularnych odstępach czasu, najlepiej co 3-4 godziny;
– dokładne gryzienie i żucie każdego kęsa pokarmu;
– codzienna dawka ruchu – aktywność fizyczna dopasowana do Twoich możliwości, podobnie jak wypijanie odpowiedniej ilości płynów, poprawi perystaltykę jelit.
8. Nie mam żadnych przeciwwskazań żywieniowych. Jaka dieta będzie mnie obowiązywać w sytuacji pojawienia się zaparć?
Tak jak już wspomniano wcześniej, w takiej sytuacji rekomendowana będzie dieta bogatoresztkowa, czyli taka, która dostarczy cennego dla przewodu pokarmowego błonnika. Zalecana ilość włókna wynosi ok. 20-40 g na dzień. Pamiętaj jednak, że nagłe zwiększenie jego udziału w diecie może przynieść Ci więcej szkody, aniżeli korzyści. Jeśli więc dotychczas sięgałeś raczej po białe bułki, makaron czy ziemniaki i jadłeś niewiele warzyw, owoców czy kasz, poszczególne produkty bogate w błonnik wprowadzaj stopniowo, dzień po dniu. Równolegle dbaj o prawidłowe nawodnienie – wypijaj przynajmniej 2,5 l płynów na dobę.
Co dostarczy 20g błonnika pokarmowego?
• 4 kromki pieczywa graham, ½ surowej papryki, 200 g ugotowanych brokułów oraz 3 łyżki otrębów żytnich;
• 3 kromki pieczywa razowego, 1 jabłko oraz szklanka świeżych malin;
• 2 pomarańcze, szklanka ugotowanej kaszy gryczanej, 2 łyżki hummusu i 2 pomidory.
9. Co to jest błonnik pokarmowy? Gdzie go szukać?
Błonnikiem pokarmowym nazywamy grupę związków wchodzących w skład strukturalnych części roślin, nieulegających trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka. Ponieważ elementy te nazywa się często substancjami resztkowymi lub balastowymi, dietę o wysokiej zawartości błonnika określa się mianem diety bogatoresztkowej. W żywności pochodzenia roślinnego wyróżnia się dwie frakcje błonnika: błonnik rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie. Nierozpuszczalny obejmuje związki takie jak celuloza i hemiceluloza, natomiast rozpuszczalny – pektyny, ligniny, gumy i śluzy. W zależności od rodzaju frakcji, poszczególne części włókna wywierają określone działanie na nasz organizm. I tak, frakcja rozpuszczalna korzystnie wpływa na stężenie cholesterolu i glukozy we krwi, jak również wydłuża czas przebywania pokarmu w żołądku, co z kolei przekłada się na poprawę efektywności trawienia oraz wchłaniania. Części nierozpuszczalne natomiast, zwiększają masę stolca i pobudzają perystaltykę jelit. Większość roślinnych produktów spożywczych stanowi źródło obydwu frakcji. Można jednak wyróżnić takie, które danej części błonnika będą dostarczać nieco więcej. Łatwo to zapamiętać na przykładzie „doświadczenia” z dwoma szklankami – z wodą i jabłkiem. Do jednej wrzucamy owoc obrany, natomiast do drugiej usunięte skórki. Podczas energicznego mieszania zauważysz, że w tej szklance, w której znajdował się owoc, znaczna część zawartości uległa rozpuszczeniu, podczas gdy tam, gdzie była skórka – pozostała ona nienaruszona. Źródłem błonnika nierozpuszczalnego będą więc skórki owoców i warzyw, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz orzechy, natomiast rozpuszczalnego – miąższ owoców, owsianka czy wybrane, gotowane warzywa.
10. Co w sytuacji, gdy muszę stosować dietę łatwostrawną?
Jeśli z różnych powodów nie możesz jeść surowych warzyw, owoców czy grubych kasz, będziesz musiał poradzić sobie w nieco delikatniejszy dla jelit sposób. Dieta łatwostrawna nosi niestety znamiona diety zapierającej tj. obejmuje oczyszczone produkty pszenne (biały makaron, ryż, pieczywo), chude, gotowane mięso itp. Nie przejmuj się więc, jeśli na początku nie zauważysz spektakularnych efektów w leczeniu zaparć. Przyjmij zasadę, że obok elementów obowiązującej Cię diety łatwostrawnej, produkty sprzyjające zwiększeniu masy stolca i poprawie perystaltyki będziesz wprowadzać zgodnie z zasadą „jeden dziennie”. Taka taktyka pozwoli na stopniową adaptację Twoich jelit do zmieniających się warunków diety. Nie zapominaj także o regułach uniwersalnych, tj. o systematycznych posiłkach, piciu wody i aktywności ruchowej.
Łatwostrawne produkty rozluźniające treść jelitową to m.in.:
• naturalna maślanka, kefir albo jogurt naturalny;
• kompot z suszonych jabłek albo śliwek z dodatkiem ksylitolu;
• kawa espresso;
• niegazowana woda mineralna o wysokiej zawartości magnezu;
• odcedzony, gęsty kisiel z siemienia lnianego.
Leczeniu zaparć będzie także sprzyjać błonnik rozpuszczalny, a więc ten obecny m.in. w delikatnej zupie jarzynowej, gotowanej owsiance, przetartych, dojrzałych owocach bez skórki i pestek oraz w specjalnych preparatach dostępnych np. w aptece.
Po więcej informacji oraz poradników dla osób z wyłonioną stomią zapraszamy na naszą stronę internetową: Poradniki Stomika (coloplast.pl)
