Spotkania w gronie rodzinnym to dla stomików wyzwanie, zwłaszcza gdy do wspólnego wielodaniowego posiłku zasiadają po raz pierwszy. Czy można zjeść pierogi? A zupę grzybową, kapustę albo karpia w panierce? Co zrobić, gdy coś zaszkodzi?
Maria Brzegowy, dietetyk kliniczny
Specjalizuje się w żywieniu pacjentów onkologicznych oraz bariatrycznych, główny dietetyk zespołu bariatrycznego w Klinice Leczenia Otyłości, Szpital na Klinach, Grupa Neo Hospital; nauczyciel akademicki Wydziału Technologii Żywności, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie.
Dieta każdego z nas powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i tolerancji, mieszcząc się jednocześnie w granicach zasad zdrowego odżywiania. Podobnie jest i w Twoim przypadku! Nie musisz przestrzegać jakichś specjalnych, rygorystycznych wytycznych. Po okresie rekonwalescencji po operacji wyłonienia stomii (trwającym średnio 8–12 tygodni) możesz stopniowo rozszerzać swój jadłospis o nowe produkty i potrawy. Pamiętaj, że będziesz miał lepsze i gorsze dni. Czasem będziesz mógł jeść w zasadzie wszystko to, na co masz ochotę, a potem z powodów zdrowotnych będziesz musiał przejść na dietę łatwostrawną.
Jedz i obserwuj własny organizm
Wśród różnych grup produktów spożywczych można wyszczególnić te, które w mniejszym bądź większym stopniu będą wpływać na pojawienie się określonych dolegliwości. Nie oznacza to jednak, że nie możesz próbować włączyć ich do swojego jadłospisu. Uważa się, że powolne wprowadzanie poszczególnych pokarmów do menu, dokładne gryzienie oraz żucie każdego ich kęsa, dbałość o prawidłowe nawodnienie, jak również zachowanie właściwej regularności posiłków zapobiega nieprzyjemnym następstwom, a już na pewno je minimalizuje.
Przyjemność ucztowania
Jedną z oczekiwanych przez wszystkich przyjemności wszelkiego rodzaju świętowania jest właśnie wspólne ucztowanie. Nie odmawiaj sobie wszystkiego, ale wybieraj rozsądnie i zwracaj uwagę na ilości nakładanych na talerz potraw. To, po co będziesz mógł sięgnąć ze stołu, będzie zależało od czasu, jaki upłynął od zabiegu, rodzaju wyłonionej stomii* oraz oczywiście – od Twojej indywidualnej tolerancji. W pierwszym miesiącu po operacji niewskazane będą potrawy tłuste, smażone, ostro przyprawione, z dodatkiem produktów wzdymających/ciężkostrawnych (np. grochu, fasolki, kapusty, cebuli, grzybów itp.) oraz z wysoką zawartością błonnika pokarmowego (np. grube kasze, pieczywo żytnie, razowe makarony). Unikaj picia jakiegokolwiek alkoholu!
Codzienne menu warto wzbogacić o właściwie dobraną suplementację, najlepiej pod opieką doświadczonego dietetyka klinicznego. Najczęściej dodawane do diety są: witamina D, wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 oraz probiotyki. Część specjalistów twierdzi też, że profilaktycznie można sięgnąć również po witaminę C. Przydatna rada: łyżeczka miodu rozpuszczona w szklance przegotowanej i wystudzonej wody to codzienna dawka naturalnego „napoju na odporność”.
Najważniejsze porady dla stomików:
1. Pierwsze świętowanie po operacji – co można, a czego nie?
Jeśli od operacji minęło ledwie kilka tygodni, to świąteczne potrawy najlepiej nieco zmodyfikować. Dania powinny być lekkostrawne. I tak na przykład zamiast uszek z grzybami, zjedz barszcz czerwony z prostymi, mącznymi kluskami. W miejsce karpia w panierce, przygotuj równie tradycyjną rybę w galarecie. Możesz także zjeść tą upieczoną w folii. W ramach dodatku sięgnij po puree ziemniaczane oraz gotowaną marchewkę z dodatkiem odrobiny świeżego masła i posiekanego koperku. Zamiast pierogów z kapustą i grzybami, równie pyszne będą pierogi z… dorszem (nadzienie przyrządza się z ryby połączonej z jajkiem, bułką tartą, sokiem z cytryny, koperkiem oraz solą). Na Twoim biesiadnym talerzu może pojawić się np. chudy rosół oraz drobiowa pieczeń przyrządzona w zamkniętym naczyniu. Nie zaszkodzą Ci także dobrej jakości gotowane, chude wędliny. W ramach deseru możesz zjeść kawałek sernika, ciasta marchewkowego lub pierniczka. Pamiętaj jednak, aby wszystkiego próbować w niewielkiej ilości naraz, dokładnie gryząc oraz żując każdy kęs. Jeśli o operacji dawno już zapomniałeś, ale po raz pierwszy jesz tradycyjne, polskie potrawy, spróbuj ich niewielkich porcji na kilka dni przez główną kolacją. Pozwoli to na uniknięcie przykrych niespodzianek.
„(…) w jamie ustnej odbywa się pierwszy etap trawienia. Tam pokarm jest rozdrabniany, im lepiej zostanie rozdrobniony, tym łatwiej będzie go strawić, gdy już trafi do żołądka” dr Magdalena-Nowicka, lekarz dentysta
2. W każdym poradniku o diecie stomika zaleca się ograniczanie produktów smażonych. Czy raz w roku mogę zjeść smażonego karpia wg przepisu mojej żony?
Smażenie to proces, w wyniku którego powstają niekorzystne dla naszego zdrowia związki (w tym te rakotwórcze). Ponadto smażenie czyni potrawę bardziej kaloryczną i ciężej strawną, co nie jest polecane nawet osobom zdrowym. Raz na jakiś czas, zjedzenie smażonej potrawy, nie będzie jednak błędem. Należy oczywiście pamiętać, że nie każdy stomik będzie tolerował panierkę, stąd, jeśli dotychczas takiej potrawy nie testowałeś, spróbuj niewielkiej porcji kilka dni wcześniej. Usmażoną rybę odciśnij na papierowym ręczniku i zjedz „na świeżo”, oczywiście dokładnie gryząc i żując każdy kęs. Jeśli masz ileostomię – obserwuj, czy duża zawartość tłuszczu nie spowodowała nasilenia wydzielania z przetoki. Przydatna rada: smaż rybę na dobrze rozgrzanym oleju – ryba wchłonie mniej tłuszczu.
3. Kompot z suszu – czy moja stomia to zniesie?
Tradycyjny polski kompot z suszonych śliwek, jabłek, gruszek z rodzynkami może pomóc złagodzić bolesne wzdęcia, zmniejszyć nadmierną ilość gazów oraz ułatwić wypróżnienie. Będzie więc świetny, jeśli jesteś kolostomikiem i borykasz się z zaparciami. Także ileostomicy, nie mający problemów z nadmierną ilością wydzielanej treści z przetoki, mogą po niego sięgnąć. Należy jednak pamiętać o umiarze, zwłaszcza u osób, które na co dzień borykają się z nadprodukcją gazów obserwowaną po spożyciu owoców i warzyw z dużą ilością tzw. węglowodanów łatwo fermentujących (HIGH FODMAP – fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols).
4. Alkohol – czy jest mi zabroniony?
Czerwone bądź białe wino, szampan czy kolorowe drinki to stały element wspólnego biesiadowania. Ty również możesz po nie sięgnąć, oczywiście w granicach zdrowego rozsądku. Pamiętaj jednak, że w Twoim przypadku dużo łatwiej o odwodnienie, zwłaszcza jeśli masz ileostomię. W trakcie spotkania szczególnie zadbaj o właściwe nawadnianie i … pij alkohol z umiarem. Przydatna rada: wybieraj trunki niegazowane.
5. Powszechnie wiadomo, że kiszona kapusta działa wzdymająco, a z drugiej strony powinniśmy jeść kiszonki, bo są zdrowe. Jak znaleźć złoty środek?
Rzeczywiście, kapusta kiszona często wywołuje wzdęcia oraz nadmierną produkcję nieprzyjemnych i uciążliwych gazów w zasadzie u każdego z nas. Podobnie jak śliwki, jabłka czy gruszki należy bowiem do grupy produktów HIGH FODMAP, których w przypadku skłonności do podobnych dolegliwości, zaleca się unikać, a już na pewno je ograniczać. Z drugiej jednak strony, kiszonki poprawiają trawienie, pobudzają apetyt i dostarczają tzw. „zdrowych bakterii”, które wspierają nasz układ odpornościowy. Właściwości kiszonek docenisz zwłaszcza mając kolostomię i trudności w regularnym wypróżnianiu się. Jeśli masz ileostomię – również możesz je jeść, ale zacznij od naprawdę niewielkich ilości, dokładnie żuj każdy kęs i obserwuj wydzielanie z przetoki. Przydatna rada: ogórki na początek obieraj ze skórki, a do kapusty dodawaj zmielonego kminku.
6. A co z grzybami i makiem w makowcu?
Grzyby uważa się za produkty ciężkostrawne, a ponadto sprzyjające zatkaniu stomii. Należą również do wspomnianej grupy produktów HIGH FODMAP. Ich niewielki dodatek podczas gotowania świątecznego barszczu nie powinien Ci jednak zaszkodzić. Rozsądnie jedzone pierogi, w których grzyby będą mocno rozdrobnione, również powinny być dobrze tolerowane. Podobnie z makiem i makowcem – nie ma powodu do zmartwień, jeśli mówimy o kawałku czy dwóch. Taka ilość raczej nie spowoduje bolesnego zalegania w przewodzie pokarmowym. Jak zawsze więc, kluczowy jest umiar i rozsądek oraz dokładne gryzienie i żucie każdego kęsa.
7. „Zimowa herbata” tak popularna i smaczna – czy mogę sobie na nią pozwolić?
Oczywiście! W herbacie z przyprawami (cynamon, anyż, goździki, miód) nie ma niczego, co mogłoby Ci zaszkodzić. Jedynie ileostomik powinien uważać na dodatek miodu – nadmiar cukrów może spowodować biegunkę. Przydatna rada: w czasie biesiadowania świetnie sprawdzić może się też herbata miętowa, która pomoże na nieprzyjemny zapach.
8. Jakie jeszcze przyprawy mogę dodać do moich potraw, aby rozgrzać się w mroźny dzień?
Prócz wspomnianych wyżej, do zestawu rozgrzewających potraw i napojów możesz włączyć też imbir, kardamon, kurkumę, gałkę muszkatołową, niewielkie ilości słodkiej papryki czerwonej oraz pieprzu. Polecany jest także sok z cytryny, tymianek i rozmaryn. Pamiętaj, aby przyprawy wprowadzać stopniowo, w niewielkich porcjach.
9. Jak sobie poradzić przy przejedzeniu i uczuciu ciężkości?
Uczucie ciężkości, mdłości, a do tego dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego to z pewnością oznaka przejedzenia. Pomocne może być popijanie większych ilości czystej wody, letniej, czarnej herbaty albo ciepła kąpiel. Jeśli jednak zaczniesz odczuwać narastający ból lub pojawią się wymioty, i gorączkę, natychmiast skontaktuj się z lekarzem.
10. Co jeść zimą, aby zadbać o odporność i nie dać się wirusom? Czy istnieje sprawdzony przepis na naturalny syrop na przeziębienie?
Na to pytanie odpowiedź jest prosta: przez cały rok, a szczególnie zimą należy odżywiać się zdrowo i dbać o codzienną dawkę ruchu, najlepiej na świeżym powietrzu. Dobrze skomponowane posiłki, dostarczą Ci cennych witamin i składników mineralnych, natomiast aktywność fizyczna wzmocni Twoją odporność. Wśród pokarmów istotnych w zdrowej, zimowej diecie wymienia się przede wszystkim: sezonowe świeże warzywa i owoce (bądź mrożonki), kiszonki, dobrej jakości mięso oraz ryby morskie, produkty zbożowe z pełnego ziarna oraz zdrowe tłuszcze pod postacią m.in. olejów roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy), awokado czy orzechów. Sprawdź, które produkty Ci smakują i które tolerujesz.
* dieta kolostomików przypomina zwykły sposób odżywiania się większości populacji; natomiast ileostomicy częściej zmagają się z dolegliwościami związanymi z nieprawidłowymi wyborami żywieniowymi
